Ezidileri şeytana tapmakla suçlamak neden yanlış?
Temel soru: “İyi” ve “kötü” nereden geliyor?
Tunç Çağı gibi erken bir tarihte, bölgeler üstü ticaret ağları geliştiğinde, artık sadece kendi yaşam ortamlarını değil, “dünyayı” düzenlemeye çalışan ilk dinler ve dünya görüşleri gelişmeye başladı. En büyük sorulardan biri şuydu: Dünyada “iyi” ve “kötü”nün nasıl ve nereden ortaya çıktı. Zerdüştlük buna bir ikicilikle cevap verdi: iyi tanrı Ahura Mazda, kötü tanrı Ahriman ile yüzleşir ve her biri atanmış hizmetkarlar (daha sonra “melekler”) tarafından desteklenen yaratılış için savaşırlar.
Kesin olarak tek tanrılı Yahudilik (tek Tanrı’ya inanmak) da eski dini geleneğin bu yönünü benimsedi, ancak onu (iyi) Tanrı’nın görkemine dönüştürdü: Kötü olan şimdi “Tanrı’nın mahkemesinde” bir melek oldu, bu yüzden söylemek gerekirse, insanları özgür iradeye sahip tek varlık olarak sınayan Tanrı’nın başsavcısı oldu. Hıristiyanlıkta düalizm yeniden galip geldi: şeytan ve maiyeti “sadece” melekler olarak kaldılar, ama onlar – kendi özgür iradeleriyle – Tanrı’nın üstünlüğüne isyan ettiler, “düştüler” ve son güne kadar iyiliğin zaferini durdurmaya çalıştılar. Sadece Hıristiyanlığın güçlü büyümesi nedeniyle değil, aynı zamanda “meleklerle ilgili” imgeler nedeniyle, bu fikir dünya çapında baskın hale geldi ve bugüne kadar öyle kaldı.
İslam’da bu gerilim daha da detaylandırıldı – ve Şeytan’ın (İblis olarak da adlandırılır) tam olarak neyden “düştüğü” hakkında rapor edildi – Tanrı’nın emriyle insana ibadet etmeyi reddetti! Kuran’da şöyle diyor:
“Meleklere, ‘Âdem’e secde edin’ dediğimizde, İblis’e tapıyorlardı; reddetti ve kibirliydi. Ve bununla kâfirlerden oldu.” (Sure 2:34)
Ancak İblis’in Allah’tan gelen bir emre karşı gelmesi ve böylece “özgür irade” göstermesi, onun aslında bir melek gibi değil, insanlar gibi hür iradeye sahip bir cin olarak hareket ettiği şeklinde de yorumlanabilir:
“Sonra meleklere: ‘Âdem’e secde edin’ dedik ve İblis dışında onlar secde ettiler. Cinlerden olduğu için efendisinin emrine karşı geldi. Şimdi onlar düşmanlarınız iken, onu ve soyunu benim yerime veliniz mi almak istiyorsunuz? Kötüler için bu değiş tokuş kötüdür. (Sure 18:50)
Ve isyankâr olan, Babil Talmud’undaki şeytani suçlayıcı gibi, insana duyduğu kin için bir neden ileri sürdü: kendini daha iyi bir yaratık olarak gördü. Kuran’a göre Allah sorar:
“İblis, ellerimle yarattığıma secde etmekten seni alıkoyan nedir? Kendini büyük mü sanıyorsun yoksa kibirlilerden misin? İblis, ‘ Ben ondan hayırlıyım’ dedi. Beni ateşten yarattın ve onu (insanı) çamurdan yarattın. (Sure 38:73).
Ve İslam, Allah’ın belirlediği sürenin sonuna kadar olan çatışmayı da böyle görüyor, o zamana kadar İblis/Şeytan, nefret edilen insanları mümkün olduğu kadar kötülüğe sokmaya çalışmak istiyor : hepsini yanıltmak için. Bunlardan seçkin kulların bundan müstesnadır. (Sure 38:82)
İyilik ve kötülük yeniden barıştı: Ezidiler arasında en yüksek melek
Kuran’ın tarihinin de kendi sırları vardır – sonuçta, tek tanrılı ve özellikle İslami öğretilere göre, Tanrı’nın kendisinden başka hiç kimseye ibadet edilmemelidir. Bu nedenle bazı İslam alimleri ve mutasavvıflar, İblis’in “Âdem’e secde etmeyi” reddederek, aslında Allah’ın emrine göre hareket ettiği ve en derin gerçeği kavradığı tasavvuruna göre de kabul etmişlerdir.
Zerdüştlük ve bu tür İslami-Tasavvuf geleneklerinin birleşiminden, bugünün Güney/Dogu/Kuzey Kürdistan bölgelerindeki kabileler arasında yaklaşık bin yıl boyunca kendine ait bir din ortaya çıktı: Ezidilik.
Ezidi inancına göre, Tanrı’nın en büyük meleği olan ve genellikle renkli bir tavus kuşu olarak tasvir edilen Melek Taus, Adem’e secde etmeyi başaramayınca gerçek sınavı geçmiştir. Zaman zaman kibirden dolayı Tanrı’ya isyan etmiş ve birkaç bin yıl cehenneme mahkûm edilmiş olmasına rağmen, Tanrı ve en yüksek kulu nihayet uzlaştırıldı ve Melek Taus, insan ile Tanrı arasında bir arabulucu olarak önemli rolüne geri döndü.
Bölgenin daha Ortodoks Müslümanları arasında Ezidiliğin ortaya çıkması ve güçlenmesi dehşete neden oldu: onlara bu topluluk düşmüş İblis’e tapıyormuş gibi geldi! Bu “şeytana tapma” suçlaması Ezidilerin kendi köylerine ve yerleşim bölgelerine çekildikleri ve esas olarak sözlü gelenekleri güvence altına almak için üç kastı (şeyhler, pirler ve müridler) eğittikleri kanlı zulümlere yol açtı. Bu aynı zamanda dışarıdan herhangi bir dönüşümün kesin olarak reddedilmesini ve evliliklerin kendi kastına katı bir şekilde sınırlandırılmasını da içeriyordu. Hıristiyan kilisesi temsilcileri, özellikle Tanrı’nın koşulsuz uzlaşı konusundaki öğretileri bölgesel bir Hıristiyan-Ezidi diyaloğunu mümkün kıldığı için, tekrar tekrar İslami yöneticilerle belirli bir arabuluculuk rolü oynayabildiler.
Ezidilerin “şeytana tapan” oldukları suçlaması hem din tarihi açısından hem de kendi anlayışları açısından temelsizdir. Ezidiler, Yahudiler, Hıristiyanlar ve Müslümanlar gibi “aynı” olan ve yaratıcı Tanrı’ya dua ederler. Bir bakıma – Yahudilik gibi – hatta özellikle katı bir şekilde tek tanrılıdırlar, çünkü iyi ve kötü arasındaki ikili gerilimi Tanrı’ya karşı çözerler: “Düşmüş” melek, bir ayrılık döneminden sonra, Tanrı’nın yüksekliğini ve bilgeliğini tekrar tanır. Tövbesi kabul edilir ve – güzel bir tavus kuşu suretinde – ilahi mahkemenin başına iade edilir.
Ezidiliğin “şeytana tapınma” olarak nitelenmesi din tarihi açısından yanlıştır ve sadece kin ve nefreti körükler.
Kaynak:
Dr. Michael Blume; din ve siyaset bilimi okudu ve doktorasını beyin ve evrim araştırmalarında din üzerine yaptı.
NOT: Ben Dr. Michael Blume’nin bu makalesini kısaltılmış ve konu için önemli paragrafları düzenledim. Almanca bilenler orijinalini okumasını öneririm.
Alan Lezan | 08.08.2022
Alan Lezan 