Alan Lezan

Dünyada yasayan insanların tümü bir ırktandırlar, yani Homo Sapiens. Zazalar ayrı bir “ırk” değil, bilakis diliyle, kültürüyle ancak ayrı bir halk olabilirler, tıpkı Kürdler, Almanlar, İngilizler gibi.

Jenaer Bildirgesi’nde söyle deniliyor: “En başından beri, insan ırklarının varlığı fikri, sözde ırkların değerlendirilmesiyle bağlantılıydı, aslında insan gruplarının farklı değerleri fikri, sözde bilimsel çalışmadan önce geldi. Irk olarak insan gruplarının öncelikle biyolojik temeli – örneğin derilerinin rengi, gözlerinin veya kafataslarının şekli nedeniyle – milyonlarca ve milyonlarca insanın zulme, köleleştirilmesine ve öldürülmesine yol açtı. Bugün bile ırk terimi genellikle insan gruplarıyla bağlantılı olarak kullanılıyor. Ancak bunun biyolojik bir nedeni yok ve aslında hiç olmadı. ” (Jenaer Erklärung “Es gibt keine Menschenrassen” von Daniela Wakonigg, hpd.de)

Bizim köyde (Hıran aşireti, Kurmanji konuşuyorlar), diğer bir köyde (Lolan aşireti Zaza’ca konuşuyorlar) ve bu her iki aşirette birbirleriyle evlenen yüzlerce insan var. Onlardan biri de benim annem Lolan aşiretinden ve babam Hıran aşiretindendir. Yani eğer bazı Zazaların deyişinizle Zazalar ve Kürdler ayrı bir halk olsaydı benimde melez olmam gerekiyordu. Ama ben kendimi öyle his etmiyorum, çünkü biz her iki aşireti de çocukluğumuzdan beri Kürd biliriz.

Gekil Jiyan ise Koçgirililerin Zaza olmadığını söyledikten sonra şöyle devam ediyor: “Yakın ve uzak tarihlerdeki ne Kürt beyliklerinin organizasyonlarında, ne de Kürt örgütlenmelerinde ‘Kürt-Zaza’ diye bir farklılık hiçbir zaman söz konusu olmamıştır. Ancak 80 li yıllardan sonra özellikle Avrupa’da bu kavram işlenmeye başlamış ve ‘Zazaların ayrı bir ulus’ olduğu tezleri öne sürülmüştür. Fakat bu tezler çok sınırlı sayıda kişiler dışında kitleler üzerinde etkili olmamıştır. Çünkü lehçe veya dil farklı da olsa bazen tek başına ayrı bir kültürel grubu oluşturmaz. Masalları, şarkıları, dansları, motifleri birdir ve bu ortak özelliklerinden dolayı kendilerini bir olarak görürler. Ne Kurmanji konuşanlar Zazacayı, ne de Zazaca konuşanlar Kurmanji’yi yabancı bir dil olarak görmez. Belki bazı istisnalar olabilir ama genellikle kendi dillerinin ‘ikinci bir versiyonu’ olarak kabul ederler. Ve nihayet şunu büyük bir memnuniyetle tespit edebiliriz ki hiçbir ciddi Kürt hareketi (özellikle Türkiye Kürtleri için) dildeki farklılıkları bir problem olarak görmüyorlar. Genel eğilim her ikisinin de korunup, geliştirilip güçlendirilmesi yönünde.” (Aktaran: Ayşe Hür- “Alevistan, Zazaistan ve Kürdistan” makalesinden)

Öğrendiğim kadarıyla Orta Doğu’da 2-4 milyon kadar Zaza yaşıyor ve Zaza’ca ölen diller arasında. Zazaların kurtuluşu Kürdlerin kurtuluşu olmadan olmaz sanırım. Bu bağlamda Zazaların ilkin dillerini ve kültürlerini geliştirmelidirler ki, Zazalar tarihte silinip birçok halk gibi yok olup gitmesinler.

Benim anlamadığım bazı Kürdlerin neden kendini Kürd görmeyen Zazalara Kürdlüğü dayatmalarıdır. Ben kendim dilbilimci olmadığım için Zaza ve Kürdçe dili hakkında bir şey söyleyemem. Ama dilbilimcileri ve Antropologlar Zazaların kendi başına diliyle, kültürüyle ayrı bir halk olduğunu ispatlarlarsa o zaman sorun ortadan kalkar.

Zazaların nerede yasadığına baktığımızda; Orta Doğu’nun her yerine yayılmışlar. Yani Zazaistan’ı nerede kuracaklar? Ben aslen Dersimliyim ve yukarıda da değindiğim gibi biliyorum ki Dersim’de Zaza ve Kürd halkı diğer şehirlerde olduğu gibi iç içe yaşıyorlar.

“Zazana” diye bir bölge ismi gerçekten var mıdır? Zazalar Toplumu şöyle yazıyor: “Behistun kitabelerinde “Zazana” (veya belki bir okunuşa göre “Sasana”), Babil yolunda, Fırat kenarında bir şehir olarak bahsediliyor. Bu da şu an Zazaların yaşadığı yerlere değil Fırat’ın Basra körfezine döküldüğü alanda, Babil’e yakın olan bir eski şehri gösteriyor ki o şehirden günümüze eser yok. Haritadan Babil ve Susa şehirlerine bakın. Kral Darius Susa’dan Babile giderken, Zazana için “Fırat yakınlarında bir şehir” diyor. Bu da şehrin Basra Körfezine yakın bir yer olduğunu teyit ediyor.

Her ne ise; Kürdler olarak Zazaları ve Kürdistan’da yasayan bütün azınlık halkları korumamız gerekiyor diye düşünüyorum. İster Zaza’ca Kürdçenin bir lehçesi, ister kendine has bir dil olsun, gelişmesini sağlayalım.

Türkler gibi “Kürdler Türk’tür!” deyip geçmeyelim. Hepimize yazık oluyor! Dünya da 30-40 milyon Kürd’ün varlığından bahsediliyor. Bunların 3-4 milyonu Zazalar ise Kürdler neden bölüneceklerinden ve zayıf düşeceklerinden korkuyorlar? Zazaların ayrı bir millet ve Kürdistan halkı olması bizi korkutmamalıdır, öyle ki Türklerin Kürdlere yaptıklarını bizde Zazalara yapmayalım. Bırakalım da kim kendisini nasıl görüyorsa öyle olsun!

Tabi milliyetinden kuşku duyan herkes DNA testi yapabilir.

Alan Lezan | 5. Mart 2020